Dr Adam Kubacz
Obiekty sakralne Miechowic
Niniejszy artykuł poświęcony jest kilku obiektom sakralnym istniejącym i nieistniejącym w Miechowicach. Parafia św. Krzyża i Bożego Ciała zostały omówione oddzielnie. Dlatego najważniejszym obiektem tutaj omówionym jest kościół ewangelicki.
Kościół ewangelicki został zbudowany w 1896 roku w stylu neogotyckim na terenie „Ostoi Pokoju”. Miało ona służyć miejscowej wspólnocie diakonackiej, jak i lokalnej wspólnocie ewangelickiej. Świątynia jest wzorowana na kościele z Bielefeld. Projekt świątyni ulegał kilkukrotnym zmianom. Zrealizowany został dopiero trzeci projekt. Dwa poprzednie zostały zapewne odrzucone ze względu na koszty i zastrzeżenia merytoryczne. Obiekt ten jest bardzo piękny, jednolity stylowe, z interesującą rozetą w fasadzie. Z boku fasady dobudowana jest neogotycka wieża z charakterystycznym hełmem. W stylowym wnętrzu zwraca uwagę empora, w kształcie litery L. Najważniejszym elementem wystroju jest piękny ołtarz sprowadzony z Niemiec, podobnie zresztą jak witraż pochodzący z 1897 roku. Jest to krzyż, u stóp którego klęczą dwie postacie: hutnik i górnik. Cennym elementem wnętrza są organy zamówione w słynnej świdnickiej firmie „Schlag und Söhne”. Szkody górnicze związane z rabunkową gospodarką spowodowały, że obiekt musiał zostać zamknięty decyzją Inspektora Nadzoru Budowlanego dnia 28 marca 2012 roku. Obecnie trwają tam intensywne prace remontowe. Wielka w tym zasługa obecnego duszpasterza ks. Jana Kurko. W dniu 27. 01. 2015 kościół został wyprostowany.
Pierwszym administratorem parafii został ks. Ebeling (1895-1897), potem pracowali w niej ksiądz J. Lohmann i Herman Wilm (1897-1901). Potem na terenie Miechowic pracowali: pastor Adolf Arps (1901-1920. Od 1920 do 1945 roku parafią i gminą zarządzał Walter Zilz (1920- 1945).
Kościół usytuowany został na terenie wspólnoty „Ostoi Pokoju”, do której należało wiele budynków. Świątynia pełniła więc niejako podwójną rolę: parafii, jak i miejsca w której diakonisy modliły się. Organizowano w niej nabożeństwa z okazji założenia „Ostoi Pokoju” i koncerty. Funkcję pomocniczą pełniła neogotycka kaplica w „Ostoi Pokoju”. Do dzisiaj z 28 obiektów przetrwały jedynie: plebania z 1894 roku, neogotycki dom „Ostoi Pokoju” z 1890 roku, dom matki Ewy (z izbą muzealną) z 1902 roku i budynkiem „Ciszy Syjonu” z 1905 roku.
Do dawnej zabudowy zalicza się ponadto dom „Elim” oraz upaństwowiony po wojnie (nie zwrócony ewangelikom do chwili obecnej) szpital Valeski z 1892 roku (na 80 łóżek) stojący przy placu Szpitalnym. W 1902 roku obok wzniesiono dodatkowy barak dla chorych. W chwili obecnej następnym budynkom grozi zniszczenie ze względu na prowadzone pod „Ostoją Pokoju” wydobycie węgla. Domem Matki Ewy do niedawna zajmowała się mieszkająca tam diakonisa Marta Grudke (obecnie ze względu na wiek mieszka u rodziny). W Miechowicach przebywa od 1952 roku. Warto wspomnieć, iż w okresie I wojny światowej na terenie kompleksu znajdował się lazaret dla rannych żołnierzy.
Kaplica na terenie „Ciszy Syjonu” jest utrzymana w stylu neogotyckim. Tam odprawiano nabożeństwa zanim nie powstała świątynia. We wnętrzu znajduje się skromne wyposażenie. Na szczególną uwagę zasługuje XIX-wieczny witraż. W dolnej jego części zachował się niemiecki napis informujący, że jego fundatorem był Hubert Tiele- Winkler.
Kaplica św. Barbary na wzgórzu Gryca z połowy XIX wieku, zbudowana w stylu neogotyckim, ufundowana dla miejscowej społeczności przez Franza Winklera. Wieżyczka dobudowana w 1856 roku. Była miejscem uroczystości kościelnych związanych z patronką górników św. Barbarą. W ostatnich latach została odremontowana. Jak podał w swoim opracowaniu Hebliński została zaprojektowana już w1836 roku przez R. Lucae, architekta zatrudnionego przy przebudowie miechowickiego pałacu.. Wewnątrz dawniej znajdowała się figura św. Barbary, obecnie ustawiony ołtarz w kształcie tryptyku został przeniesiony z dawnej kopalnianej cechowni. Benedykcji czyli udzielenia uroczystego błogosławieństwa dla potrzeb kultu religijnego dokonał w dniu 2 września 1900 roku miechowicki proboszcz J. Kuboth.
Kaplica ewangelicka na cmentarzu przy Samotnej (dawna Cmentarniana) powstała około 1912 roku . Na doraźne potrzeby został wzniesiony barak gospodarczy. Sam cmentarz otwarto około 1910 roku.
Kaplica przedpogrzebowa na cmentarzu parafialnym powstała w 1911 roku. Została wybudowana z inicjatywy J. Kubotha i miała służyć wszystkim mieszkańcom. Obiekt powstał na głównej osi nekropolii.
Budynek klasztoru elżbietanek (Marienkloster) wraz z kaplicą wewnętrzną działał służącą zgromadzeniu nyskie w ramach fundacji św. Jerzego (Graue Schwestern des St. Georg-Stifts). Fundacja świętego Jerzego miała za zadanie wspieranie działalności charytatywnej. Większość placówek w Niemczech funkcjonowało w jej ramach. Fundacja świętego Jerzego funkcjonuje również w kościele ewangelickim. Do chwili obecnej nie zachowało się niestety stylowe, acz skromne wyposażenie kaplicy (widoczne jeszcze na dawnych widokówkach). Oprócz skromnego ołtarzyka, rzeźb świętej Jadwigi i św. Elżbiety znajdowały się tam kilka obrazów i ławek, kadzidło oraz skromna polichromia pokrywająca część sklepienia. Spośród 4 budynków należących do zgromadzenia zachował się tylko
1 obiekt. W 1904 roku klasztor wspomniany został jako fundacja St. Maria, stąd dawniej traktowano go jako klasztor Marii. W chwili powstania placówki miejscowe zgromadzenie liczyło 9 sióstr, pochodzących przede wszystkim z Opolszczyzny, jednakże w następnych latach ich liczba zwiększyła się do 12. Obiekt klasztorny został wybudowany w stylu neogotyckim. Ozdobą gmachu była wieżyczka z sygnaturką usytuowana na jego głównej osi. Interesujący był również sam dach. Ozdobą były dekoracje uzyskane przez zastosowanie dachówek w kilku kolorach (w ten sposób widać na nim kilka krzyży). W budynkach usytuowanych obok klasztoru znajdowały się mieszkania dla sióstr, małych dzieci i szkła robót ręcznych. Schronienie znajdowały tam również biedne wdowy wraz z dziećmi.
W 1904 roku zamierzano tam uruchomić szpital dla alkoholików prowadzony przez zakon kamilianów. Wydano także druki ulotne, które sugerowały bliskie uruchomienie tej placówki (wzorowanej na nadreńskim zakładzie w Heudhausen). W lipcu 1904 roku ukazała się broszura „Prospect. Heilanstalt für alkoholkranke Männer, Miechowitz OS, St. Johannes Haus“, w którym przedstawiono regulamin funkcjonowania szpitala („Zakład leczenia nałogowych pijaków“ i zasady przyjmowania do niego pacjentów). Szpital w prowizorycznym budynku działał do 1907 roku. Regulamin placówki miał być wzorowany na szpitalu kamilianów Werden-Heidenhausen w Nadrenii. Z braku odpowiedniej pomieszczenia i działki plany uruchomienia szpitala zostały zarzucone. Prowizoryczny placówka została zamknięta. Sami kamilianie uruchomili swój szpital na Osiedlu św. Jana w Tarnowskich Górach.
Zrezygnowano z prowadzenia walki z nałogiem pijaństwa. Jednakże nie oznaczało to likwidacji działałności medycznej w gminie Miechowice. Elżbietanki prowadziły działalność w zakresie ambulatoryjnej i leczenia osób chorujących na płuca. Po 1918 roku siostry zakonne zostały zobligowane do walki z rozprzestrzeniającą się plagą gruźlicy. Problem ten wówczas był bardzo duży. W 1898 roku siostry opiekowały się 315 chorymi, z których zmarły 62. Wśród hospitalizowanych znajdowało się wówczas 3 ewangelików i 5 żydów. Siostra Aelicia w jednym z urzędowych sprawozdań stwierdziła, że liczba potwierdzanych przypadków była tak wielka, że chorymi musiała zajmować się oprócz niej kilka innych zakonnic. Początkowo elżbietanki zajmowały się również dorosłymi (nie oznacza to, że nie leczono ich również później). Z biegiem czasu opieką ambulatoryjną otaczano przede wszystkim dzieci i młodzież i to głównie z rodzin ubogich i sieroty.
Kaplica otwarta w 1990 roku na terenie ośrodka „Wędrowiec”, umieszczonego w dawnej gospodzie powiatowej.
Należy wspomnieć o nieistniejących obiektach sakralnych. Większość z nich zniknęła po II wojnie światowej.
Do obiektów nie istniejących należy zaliczyć drugą kaplicę św. Barbary, która wznoszącą się w pobliżu drugiego cmentarza ewangelickiego, przy ulicy Samotnej. Została ona zniszczona (w niewiadomych okolicznościach) po wojnie (około 1946 roku). Do 1964 roku istniały jeszcze jej pozostałości. Był to skromny obiekt, o cechach pseudogotyckich. Według informacji J. Bonczola miała ona upamiętnić górników poległych w wypadku na kopalni „Victoria” w 1932 roku. Pewne elementy mogą jednak świadczyć, że obiekt ten był znacznie starszy. Ozdobnym elementem kaplicy był charakterystyczny ostrołuk nad drzwiami wejściowymi. Jej niegdysiejszym wyglądzie świadczy fotografia zamieszczona na łamach „Oberschlesische im Bild” (z krótkim opisem). Pierwotnie funkcjonująca jako kaplica Maryjna w lesie (Maria im Walde).
Nie jest to jedyny obiekt, którego dzisiaj nie ma. Dawny ewangelicki zakład „Ostoja Pokoju” posiadał 28 obiektów. Większość z nich nie przetrwało do dzisiaj. Przyczyniły się do tego szkody górnicze z lat 80. i 90. oraz dewastacje poczynione po upaństwowieniu na początku lat 50. Do najciekawszych wyburzonych obiektów zaliczały się domy: „Świętość Pana” z 1927 roku, „Błogosławieństwo Boże”, „Pokój w Chrystusie”. Wszystkie one powstały na przełomie XIX i XX wieku. Pierwszy z wymienionych obiektów został zamieniony na hotel robotniczy „Ewa”, (co również obok szkód górniczych przyczyniło się do jego dewastacji). Nie ma już także budynków służących edukacji: „Brama Łaski”, „Radość matki” , „Radość Gwiazd” czy wyjątkowo piękny obiekt pochodzący z 1910 roku -„Kraina Słońca”. Z kolei w nieistniejącej „Bramie Łaski” wyburzonej w 1984 roku resocjalizowano zdemoralizowane kobiety. Z racji swojego charakteru obowiązywał tam zaostrzony regulamin. Większość innych obiektów administracyjno- gospodarczych wyburzono pod koniec lat 80. W ten sposób zatracono dawny charakter tej wielce zasłużonej instytucji charytatywnej.
